Veel mensen denken niet bewust na over het substraat waar je plant in staat. Als je voor het eerst een plant koopt bij het tuincentrum zit ‘ie in een plastic potje met potgrond. Op dat moment ziet de plant er fantastisch uit en dus veranderen de meeste mensen vooral zo weinig mogelijk aan de omstandigheden. Op zich goed, het is fijn voor een plant om een weekje of twee te kunnen wennen aan een nieuwe plek en hoe minder veranderingen, hoe beter, geldt in de meeste gevallen. Toch kun je uit veel verschillende opties kiezen als het op substraat aankomt, en dat is misschien wel de belangrijkste keuze die je voor het groeien van de plant maakt. Dus het kan geen kwaad om de verschillende opties eens door te nemen!
Organische substraten
Potgrond
Potgrond is wat de meeste mensen gebruiken voor hun kamerplanten. Bestanddelen zijn o.a. tuinturf, veen, tuinstrooisel, soms klei en zand, en soms zit er perliet in verwerkt. Iedere zak potgrond is bestemd voor ander gebruik (buiten vs binnen, potgrond voor anthuriums, voor vleesetende planten, voor orchideeën, etc.) maar ze hebben één ding gemeen: het is allemaal op basis van turf.
Wat is er mis met turf? Turf is een pre-fossiele brandstof. Dat betekent dat hoewel het niet zo diep zit en niet tot olie geperst is, het wel voor duizenden jaren aan plantenafval bevat. Net als in aardolie ligt er ook in turf heel veel CO2 opgeslagen. Op de bovenlaag zijn meestal fantastische natuurgebieden ontstaan die putten uit deze vruchtbare laag.
Dus wanneer wij turf willen gebruiken, moeten we de natuurgebieden erboven vernietigen en het turf verwijderen. Hierbij komt veel CO2 vrij en dit draagt dus bij aan het broeikaseffect. Daarnaast is turf, net als aardolie, geen duurzame brandstof en hebben we er niet oneindig veel van.
Dat gezegd hebbende werkt potgrond erg goed voor onze tuinen en onze kamerplanten, juist omdat het zo vruchtbaar is. Ook is het overal verkrijgbaar en goedkoop. Dat maakt dat het door veel mensen nog steeds gebruikt wordt.
Kokosvezel
De naam zegt het al: vezel van kokosnoten. Dit substraat wordt vaak gebruikt op dezelfde manier als potgrond. Sommige mensen gebruiken het door elkaar, anderen gebruiken het als vervanger.
Kokosvezel is afkomstig van de vezels in de kokosnoot tussen de schil en het eetbare binnenste. De vezels variëren tussen de 10 en 30 cm in lengte en hebben verschillende toepassingen, waaronder deurmatten, matrassen, isolatie in voertuigen en touw. Alleen de erg korte vezels worden gebruikt als substraat.
Een bijproduct van de productie van kokosvezel is mulch, wat wij kennen als kokoschips. Deze worden gebruikt als bodembedekker of in substraatmix.
Kokosvezel heeft als voordelen dat het beter water opneemt dan potgrond en milieuvriendelijker is. Ook kun je het in geperste blokken kopen, die nemen minder ruimte in dan een grote zak potgrond.
Een nadeel is dat kokosvezel van zichzelf geen meststoffen voor de plant bevat. Daarnaast is het riskant om een kamerplant op pure kokosvezel te zetten, omdat de dichtheid van kokosvezel erg hoog is en niet voldoende zuurstof doorlaat voor de wortels. Het is dus zaak om uit te kijken naar een kant en klare zak met toevoegingen, of zelf toevoegingen door je kokosvezel te mixen.
Boomschors
Boomschors wordt veel gebruikt in grond bestemd voor anthuriums en orchideeën. Dit omdat dit epiphyten zijn die graag tegen een andere plant op groeien, en dus gewend zijn aan veel lucht bij de wortels. Boomschors geeft de wortels om iets aan vast te grijpen, brengt veel lucht in de grond en wordt met de tijd verteert door bodemorganismen, wat ook nuttige voedingsstoffen oplevert voor je planten.
Niet alle planten hebben graag schors in de mix. Een beetje kan vrijwel nooit kwaad, al hoeft het voor planten met fijnere wortels vaak niet.
Schors is er in verschillende afmetingen. Wat je in je substraat mixt is vooral afhankelijk van persoonlijke voorkeur.
Inorganische substraten
Perliet
Perliet. Onmisbaar voor veel professionals en hobbyisten. Maar wat is het en waarom heb je het nodig?
Perliet is glas, heel licht en vol met lucht. Het is afkomstig uit vulkanisch gebied en zet door verhitting tot zo’n 900 °C enorm uit, doordat de bellen lucht in het gesteente ontsnappen. Naast het gebruik in substraat wordt het ook toegepast in de bouw en isolatie.
Perliet kun je door je substraat mixen om de zuurstoftoevoer naar de wortels te bevorderen. Ook blijft vocht zo minder lang in de grond zitten. Beide effecten helpen enorm bij het risico op wortelrot verminderen en maken dat je plant een gezonder wortelstelsel heeft. Daarnaast is perliet erg goedkoop, er is dus geen excuus om het niet door je grond te mixen. In sommige kant en klare mixen zit het al verwerkt, dit kun je terugvinden op de verpakking.
Perliet kan ook op zichzelf gebruikt worden bij hydroponie en bij het stekken van je planten.
Let wel op: bij gebruik komt stof vrij wat in essentie hele kleine glasdeeltjes zijn. Dit is schadelijk voor je longen, zorg dus dat je het alleen in een goed geventileerde ruimte of buiten gebruikt en draag bij voorkeur een mondkapje!
Vermiculiet
Vermiculiet lijkt veel op perliet. Het is een gesteente wat na verhitting uitzet als een harmonica en zo hele lichte korrels oplevert die op zichzelf gebruikt kunnen worden in hydroponie of door grond gemixt kunnen worden met dezelfde doeleinden als bij perliet. Vermiculiet is iets minder poreus dan perliet, maar de twee zijn in substraatgebruik uitwisselbaar.
Vulcastrat
Vulcastrat is een mix van verschillende vulkanische gesteenten en wordt gebruikt als substraat bij hydroponie. Het bevat geen meststoffen, maar door de structuur verzorgd het een goede balans tussen vochtopname en zuurstoftoevoer voor je plant.
(Lechuza) Pon
Pon is in feite een kleinere vorm van Vulcastrat met toegevoegde meststoffen. Het is een merknaam en bekender dan Vulcastrat door de marketing van Lechuza. Het heeft een soortgelijke werking, buiten dat je niet zelf meststoffen hoeft toe te voegen.
Hydrokorrels
Hydrokorrels worden veel gebruikt in hydroponie. Het zijn kleikorrels zonder toegevoegde meststoffen en hebben dezelfde voordelen als Vulcastrat en Pon. Sommige mensen mixen het door hun organische substraten om de luchtigheid te bevorderen.
Seramis
Seramis is net als hydrokorrels gemaakt van gebakken klei. De structuur is vergelijkbaar met die van Pon en heeft grotendeels dezelfde werking, buiten dat het geen meststoffen bevat.